به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی بنیاد ملی نخبگان، بخش خبر
فارسی بی بی سی (BBC) در تاریخ 26 آذر 1398 گزارشی تحت عنوان «چهار دهه
فرار از وطن؛ پناهجویان ایرانی به کجا رفته‌اند؟» به قلم علی قدیمی منتشر
کرده است.



در این گزارش بعلت عدم آشنایی کافی نویسنده گزارش در استفاده از آمارهای
بین‌المللی مهاجرت، اشتباهات فاحش آماری در استفاده و تحلیل این آمار صورت
گرفته است که در ادامه به اختصار به آنها اشاره می شود.



جمله و ادعای آغازین این گزارش به این صورت است:



"براساس این داده‌ها {داده های کمیساریای عالی سازمان ملل متحد برای
پناهندگان} در سال ۱۳۹۷؛ حدود ۲۱۷ هزار نفر، با ملیت ایرانی در کشورهای
مختلف ‌جهان پناه برده‌اند که به آنها پناهندگی (یا وضعیتی مشابه آن) اعطا
شده یا آنکه تقاضای پناهندگی کرده و در انتظار پاسخ هستند."



در ارتباط با این موضوع چند نکته می بایست مورد توجه قرار گیرد.



نکته اول: در گزارش بی بی سی ادعا شده است که در سال 1397
(2018 میلادی) حدود 217 هزار نفر تبعه ایرانی پناهندگی دریافت کرده و یا
درخواست پناهندگی کرده اند. به نظر می رسد نویسنده این متن با مفاهیم
پناهندگی و پناهجویی آشنایی لازم را نداشته و همچنین با بی مبالاتی، داده
های در دسترس در پایگاه داده کمیساریای عالی سازمان ملل متحد برای
پناهندگان (UNHCR) (به آدرس: http://popstats.unhcr.org/en/time_series)
اقدام به ارائه آمار 217 هزار نفر پناهنده و یا پناهجوی ایرانی تنها در سال
1397 اقدام کرده است.



در حالیکه داده های ارائه شده در پایگاه فوق الذکر که در زیر بخش (Time
Series) قابل دسترس است بصورت آمار تجمعی چند سال گذشته پناهجویان و
پناهندگان ارائه می شود و به هیچ وجه مختص سال 1397 آنگونه که توسط نویسنده
گزارش ( علی قدیمی) مورد استفاده و استناد قرار گرفته، نیست.



این بزرگترین و عجیب ترین خطایی است که نویسنده این گزارش مرتکب آن شده
است. در واقع، بر اساس داده های پایگاه UNHCR، تعداد پناهندگان ایرانی در
سال 2018 در کل جهان، رقم 129،901 است که صرفاً مختص آن سال نیست و بخش
عمده ای از آن، آمار تجمعی مربوط به سال های گذشته است که هر ساله افزایش
نسبتاً اندکی دارد. همچنین تعدادی از این پناهجویان از سال های گذشته (بطور
مثال 2017 و یا 2016 و شاید قبل تر) درخواست پناهندگی داده اند و همچنان
منتظر دریافت درخواست خود هستند. این موضوع برای پناهجویان تمام کشورها
صادق است.



لذا نویسنده گزارش بی بی سی که دچار خطای فاحش محاسباتی و درک ناقص از داده
های UNHCR شده است و در تمام داده های ارائه شده داده های تجمعی (جمع
پناهجویان و پناهندگان مربوط به سال های گذشته) را بعنوان داده مربوط به یک
سال مشخص در نظر گرفته و اقدام به جمع نمودن تعداد پناهجویان و پناهندگان
در سال-های مختلف کرده است.



بطور مثال در سال 2017 ،تعداد 118،637 پناهنده ایرانی در کشورهای جهان
زندگی می کرده اند که این رقم در سال 2018 به 129،901 نفر رسیده است.
بعبارتی حدود 11 هزار نفر به تعداد پناهندگان ایرانی در سال 2018 افزوده
شده است. از اینرو نمی-توان از روش جمع بستن داده های تجمعی ارائه شده در
پایگاه داده UNHCR برای رسیدن به تعداد کل پناهندگان در جهان در طول حدود
40 سال اخیر رسید. اما نویسنده خبر مذکور به اشتباه از روش جمع کردن
داده¬های تجمعی از سال 1359 تا سال 1397 به عدد 3.7 میلیون پناهنده و
پناهجوی ایرانی رسیده است.



تعداد پناهنده ایرانی در جهان در سال 2017 118637 نفر



تعداد پناهنده ایرانی در جهان در سال 2018 129901 نفر



مجموع دو سال که نویسنده به اشتباه در روش گردآوری داده آن را جمع می¬نماید 248538 نفر



در واقع نویسنده متن با تجمیع آمار تعداد پناهجویان و پناهندگان ایرانی
(ثبت شده در چند سال بصورت تجمعی) در کشورهای جهان به عدد 3.7 میلیون
ایرانی فرار کرده از وطن می رسد (عدد دقیق 3.703.425).



حال اگر با این روش اشتباه، نویسنده و تحلیلگر این خبر بخواهد تعداد
"افغانستانی-های "فرار کرده از وطن" در 40 سال گذشته" (از سال 1979 تا
2018) را برای پناهجویان و پناهندگان افغانستانی محاسبه نماید به عدد نجومی
136 میلیون و 120 هزار و 671 نفر خواهد رسید! یعنی معادل چهار برابر کل
جمعیت افغانستان!!



نکته دوم: چنانچه با همان فرمول نویسنده گزارش بی بی سی
(علی قدیمی) تعداد پناهجویان و پناهندگان افغانستانی ساکن در ایران از سال
1979 تا 2018 (1358 تا 1398 شمسی) را بخواهیم محاسبه کنیم به عدد 56 میلیون
و 778 هزار و 678 نفر خواهیم رسید!! یعنی بیش از یک و نیم برابر جمعیت
افغانستان به ایران پناه برده¬اند!! این در حالی است که مجموع پناهندگان و
پناهجویان افغانستانی در ایران در سال 2018 در حدود 950 هزار نفر بوده است
که از اوایل دهه 2000 میلادی ثابت مانده است که هر ساله در آمار UNHCR
تکرار می‌شود و نمی‌توان هر سال این جمعیت ثابت را محاسبه کرده و جمع بست و
در انتها ادعا نمود که حدود 56 میلیون افغانستانی از کشورشان به ایران
فرار کرده اند! این مثال به طور واضح نشان می‌دهد که نویسنده خبر مذکور
چطور این اشتباه آماری را مرتکب شده است.



نکته سوم: مثال دیگر را می‌توان در ارتباط با نمودار آخر ارائه شده در خبر مذکور مطرح کرد.











طبق نمودار فوق که توسط نویسنده گزارش مذکور ارائه شده است، در کشور آلمان
در سال 1397 (2018 میلادی) حدود 62 هزار پناهجو و پناهنده ایرانی وجود
داشته است. اگر بطور دقیق تر بخواهیم اشاره کنیم 41،150 پناهنده ایرانی و
21407 پناهجوی ایرانی. از طرف دیگر تعداد پناهنده ایرانی در کشور آلمان در
سال 1396 (2017) برابر با 38،262 نفر بوده است که این موضع نشان می دهد که
از سال 1396 تا 1397 جمعیت پناهنده ایرانی در این کشور در حدود سه هزار نفر
افزایش یافته است و عدد ارائه شده در این بخش از وبسایت UNHCR بصورت تجمعی
سال های گذشته است. به زبان خیلی ساده، بطور مثال در سال 1396 تعداد
38،262 پناهنده ایرانی در آلمان وجود داشته است که همچنان در سال 1397 هم
در وضعیت اقامت پناهندگی مانده اند و در حدود سه هزار نفر به جمعیت آنها در
سال 1397 اضافه شده است!



از طرف دیگر نگاهی به تعداد پناهجویان ثبت شده ایرانی در کشور آلمان (قابل
دسترس در پایگاه آماری Eurostat که پناهجویان ثبت شده هر سال را ارائه می
کنند) نشان می دهد که در سال 1397 تعداد 10،855 نفر ایرانی در این کشور
درخواست پناهندگی کرده اند. حال اینکه در آمار ارائه شده در بخش Time
Series وبسایت UNHCR که نویسنده گزارش بی بی سی به آن استناد می¬نماید
تعداد پناهجوی ایرانی در سال 2018 را برابر با 21،407 نفر نشان می¬دهد.
بدیهی است که بخشی از پناهجویان ایرانی که در سال های گذشته (2017 و یا
2016 و حتی قبل تر) که درخواست پناهندگی از کشور آلمان کرده اند در داده ها
لحاظ شده است.



به زبان ساده¬تر بخشی از این پناهجویان هم در داده¬های سال 1396 لحاظ
شده¬اند و از آنجائیکه جواب درخواست خود را دریافت نکرده اند در آمار سال
بعد (1397) نیز وضعیت پناهجویی داشته و در آمار سال 1397 نیز گنجانده شده
اند. از اینرو تعداد پناهجویان ایرانی در وبسایت UNHCR حدود 10 هزار نفر
بیشتر از آمار واقعی پناهجویان ثبت شده ایرانی در سال 1397 (10،855 نفر)
است.



از آنجائیکه بخشی از پناهجویان ایرانی که درخواست پناهندگی از کشورهای ثالث
می-نمایند و جواب منفی دریافت می کنند (بطور مثال در سال 2018 در مرحله
اول رسیدگی به درخواست پناهندگی ایرانیان در کل کشورهای اتحادیه اروپا (EU)
و کشورهای EFTA در مجموع 20010 پناهجوی ایرانی پاسخ درخواست خود را دریافت
نمودند که 7995 نفر آنها پاسخ مثبت دریافت کرده اند که نشان می دهد در
مرحله اول 40 درصد پاسخ ها مثبت بوده است) اقدام به بازگشت به کشور می
کنند، یا تبدیل به مهاجران نامتعارف در کشور مقصد می شوند و یا به دیگر
کشورها مهاجرت مجدد می¬نمایند، و یا بخشی از پناهندگان نیز هر ساله از این
لیست پناهندگان خارج شده و اقامت کشور مقصد را دریافت می کنند نمی توان
آمار دقیقی از پناهندگان و پناهجویان ایرانی در جهان ارائه داد. اما بطور
قطع رقم واقعی پناهجویان و پناهندگان ایرانی با عدد ادعا شده توسط نویسنده
خبر BBC فاصله بسیار زیادی دارد.



نکته نهایی در مورد هدف مهاجرت ایرانیان در چارچوب پناهندگی است. مطالعات
جهانی و همچنین ادعای کشورهای مقصد پناهجویان در جهان نشانگر این است که
بخش عمده ای از پناهجویان شرایط دریافت پناهندگی را نداشته و اغلب مهاجران
اقتصادی و یا مهاجران اقلیمی هستند. این موضوع برای پناهجویان ایرانی نیز
صادق است. بعبارتی، بخشی از ایرانیان که از طریق کانالهای مهاجرتی متعارف
(مهاجرت کاری، دانشجویی، سرمایه گذاری و...) امکان مهاجرت را ندارند از
کانال پناهجویی به دیگر کشورها مهاجرت می نمایند. از اینرو همچون پناهجویان
دیگر کشورهای جهان، نمی توان تمام پناهجویان ایرانی در جهان را مهاجرانی
با مشکلات سیاسی و امنیتی در نظر گرفت.



منبع: رصد خانه مهاجرت ایران



پانوشت:



بطور ساده و خلاصه می توان دو گروه "پناهجو" و "پناهنده" را به این صورت تعریف کرد:



- پناهجو شخصی است که درخواست پناهندگی در کشور مقصد را داده است و همچنان منتظر دریافت نتیجه درخواست خود است.

- اما پناهنده شخصی است که کشور مقصد به درخواست پناهندگی او پاسخ مثبت
داده است. در صورت عدم دریافت پاسخ مثبت از جانب کشور مقصد، پناهجو یا
بصورت داوطلبانه یا اجبار (دیپورت) به کشور مبدأ خود باز میگردد، یا بصورت
غیرقانونی در کشور مقصد زندگی می¬کند و یا اینکه اقدام به مهاجرت به کشور
دیگری جهت درخواست پناهندگی می¬کند.

- همچنین بخشی از افرادی که جواب منفی دریافت می¬نمایند از طریق کانال¬های
دیگر همچون کانال تحصیل و یا کار در کشور مقصد خود و یا دیگر کشورها مجوز
اقامت کوتاه مدت و یا بلندمدت دریافت می¬کنند.